تصور کنید شما همیشه به خاطر اینکه اتاق فرزندتان نامرتب است ناراضی هستید و وقتی به اتاقش می‌روید به نامرتب بودن اتاقش اشاره می‌کنید. ممکن است یکبار که به اتاقش می‌روید متوجه شوید که اتاق تا حدی مرتب شده، در چنین شرایطی به او چه می‌گویید: 1) باز هم غر می‌زنید که چرا همه اتاق را مرتب نکرده؟ یا 2) تحسینش می‌کنید؟
تحسین چیست؟
تحسین یک توجه مثبت کلامی یا غیر کلامی است که والدین با استفاده از آن رفتار مناسب فرزندشان را تایید می‌کنند. مثلا: زمانی که مادری متوجه می‌شود میز تحریر فرزندش مرتب هست به او می‌گوید: “عالیه عزیزم، امروز روی میزت رو مرتب کردی.” مادر می‌تواند این جمله را با یک لبخند یا تکان دادن سر همراه بکند.
چرا تحسین مهم است؟
1) در فرزندتان احساس ارزشمندی ایجاد می‌کند: زمانی را به خاطر بیاورید که یکی از عزیزانتان به شما می‌گوید “تو فوق‌العاده‌ای” “چقدر من خوشبختم که تو رو در زندگیم دارم”. این جملات در واقع نوعی از تحسین هستند که با گفتن آن‌ها، والدین توجهشان را به فرزندشان نشان می‌دهند. یکی از دلایل اهمیت تحسین این است که به فرزندتان این پیغام را می‌دهد که «تو ارزشمند هستی» و «وجود تو برای ما مهم هست».
2) باعث تغییر و اصلاح رفتار فرزندتان می‌شود: دلیل دیگر اهمیت تحسین این است که می‌تواند به عنوان ابزاری برای تغییر و اصلاح رفتار فرندتان به کار گرفته شود. به طور مثال اگر فرزندتان لباس‌هایش را در کمد آویزان نمی‌کند، می‌توانید زمانی که این کار را انجام می‌دهد به رفتارش توجه مثبت نشان دهید و آن را تشویق کنید. با انجام اینکار می‌توانید احتمال تکرار دوباره‌ی این رفتار را در فرزندتان افزایش دهید. شاید یکی از کارکردهای تحسین که والدین از آن بی‌خبرند اصلاح و تغییر رفتار باشد.
چه رفتارهایی باید تحسین شود؟
برای اینکه بدانید چه رفتاری را باید در فرزندتان تشویق کنید، یکی از رفتارهای نامناسبش که باید اصلاح شود را در نظر بگیرید و به محض اینکه کوچکترین تغییری در جهت عکس آن رفتار نامناسب انجام داد، آن رفتار مثبت را تشویق کنید. برای مثال فرزند شما معمولا بدون اینکه کمکی در جمع کردن وسایل شام بکند به اتاقش می‌رود؛ اما امشب ظرف‌های شام را مرتب روی هم چیده تا شما آن‌ها را بردارید.
تحسینِ همین رفتارِ کوچک بدون وجود نبایدهای ارتباطی در کلام و رفتارتان (مثل پیش کشیدن گذشته)، می‌تواند باعث تکرار و حتی پیشرفت این رفتار در فرزندتان شود. مثلا برای شکل دادن رفتار همکاری کردن در فرزندتان حتی اگر دیدید همکاری بسیار ساده و کوچکی داشته همان را به خوبی تحسین کنید تا به مرور این رفتار در او شکل بگیرد. در این شرایط می‌توانید بگویید: “ممنونم که در جمع کردن میز شام به من کمک می‌کنی.”
درباره‌ی نبایدهای ارتباطی بیشتر بدانید.
چند نکته در ارتباط با تحسین کردن:
* تعدادی از بچه‌ها خجالتی و کمرو هستند. این بچه‌ها معمولا از اینکه در جمع مورد تحسین قرار بگیرند احساس خوبی نخواهند داشت. تحسین‌های این بچه‌ها را می‌توانید انفرادی به خودشان بگویید.
* دسته‌ی دیگری از بچه‌ها هستند که نسبت به خودشان احساس خوبی ندارند. در واقع عزت نفس پایینی دارند. این بچه‌ها معمولا تحسین‌هایی را که از جانب دیگران دریافت می‌کنند نه تنها باور نمی‌کنند، حتی ممکن است تحسین شدن از طرف دیگران آن‌ها را مضطرب می‌کند؛ چون فکر می‌کنند ممکن است در آینده نتوانند باز هم شایستگی تحسین شدن را پیدا کنند. در مورد عزت نفس این بچه‌ها باید با یک روانشناس کودک و نوجوان همراه شوید.
*دسته‌ی دیگری از بچه‌ها هستند که بعد از تحسین شدن از سر لجبازی و نافرمانی تصمیم می‌گیرند رفتار نامناسبشان را دوباره انجام دهند. مثلا اگر بهشان گفته شود: “آفرین که با مدادرنگی روی دیوار نکشیدی” سریع این کار را انجام می‌دهند. برای این دسته از بچه‌ها بهتر است موقع تحسین از جملات مثبت استفاده کنید. مثلا “چقدر عالی که توی دفترت نقاشی کشیدی.”
جمع بندی
در این مقاله به تحسین کردن پرداختیم و برایتان توضیح دادیم تحسین کردن زمانی که به درستی و با اصول و قواعد مربوط به خودش انجام شود می‌تواند تاثیرات مثبت بسیار زیادی روی فرزندان داشته باشد. تحسین نه تنها می‌تواند باعث افزایش عزت نفس بچه‌ها شود بلکه به عنوان یک تکنیک مهم فرزندپروری نیز قابل استفاده است. بنابراین از امروز که درباره‌ی اهمیت تحسین بیشتر آموختید، از به کار بردن آن در ارتباط با فرندتان غافل نشوید. استفاده از تحسین به عنوان یک تکنیک فرزندپروری در کنار تکنیک‌های دیگر می‌تواند مسیر پر چالش والدگری را برای شما هموارتر کند و چه بسا به مرور عبور از این مسیر را برای شما لذت بخش کند.
تالیف: مریم کرمی (کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی) و دکتر فرحناز کیان ارثی
