تصور کنید مشغول صحبت کردن با فرزندتان بر سر مسئله‌ای هستید که با آن مواجه شده است و قرار است این گفتگو در مشخص شدن راه‌حل برای فرزندتان اثر بخش باشد. گفتگوی شما و فرزندتان موقعی اثربخش می‌شود که ارتباط درستی بین دو طرف گفتگو ایجاد شده باشد.یکی از مهم‌ترین مواردی که باعث می‌شود این ارتباطِ درست برقرار بشود، این است که افراد شیوه‌ی درست سوال کردن در گفتگو را بدانند.
منظور از چطور سوال پرسیدن این است که دقیقا بدانند چه مدل از سوالاتی باعث می‌شود موضوع مورد بحث واضح و روشن بشود و چه مدل از سوالاتی باعث قطع گفتگو می‌شود. در این مقاله قرار است به فرآیند “درست سوال کردن” بپردازیم.
درست سوال کردن یعنی چی؟
فرآیندی که باعث می‌شود ما در مورد موضوع مورد بحث اطلاعات بیشتری بگیریم، موضوع را روشن و واضح کنیم و ابهامات بریمان رفع بشود، فرآیند سوال کردن نام دارد. مثلا اگر در میانه‌ی گفتگو فرزندتان می‌گوید “من دوست ندارم معلمم جوری باهام حرف بزنه که انگار نمی‌فهمم” شما می‌توانید برای روشن‌تر شدن جمله از او بپرسید که “ممکنه برام بیشتر توضیح بدی که دقیقا چه جمله‌ای از طرف معلم باعث میشه تو اینطور فکر کنی؟”
درست سوال پرسیدن چه اهمیتی دارد؟
درست سوال پرسیدن باعث می‌شود بچه‌ها به موضوع مورد بحث عمیق‌تر فکر کنند و پاسخ‌هایی بدهند که موضوع، هم برای خودشان و هم برای شما واضح‌تر بشود. با سوال کردن نسبت به جریان مورد بحث آگاه می‌شوید و ابهامات رفع می‌شود.
درست سوال کردن باعث ارتباط همدلانه بین شما و فرزندتان می‌شود و مکالمه‌ی بین شما فعالتر ادامه پیدا میکند. تمام این اتفاقات در نهایت باعث می‌شود شرایط برای پیدا کردن راه‌حل‌های مناسب فراهم بشود.
انواع سوالات: سوال‌های باز پاسخ و سوال‌های بسته پاسخ.
سوال‌های باز پاسخ:
سوال‌هایی هستند که پاسخ به آن‌ها محدود به “بله” یا “خیر” نمی‌شود. در واقع این سوال‌ها باعث می‌شوند فرد پاسخ‌دهنده شروع به توضیح دادن بیشتر در مورد موضوع مورد بحث بکند.
نمونه‌هایی از سوال‌های باز پاسخ عبارتند از:
- امروز مدرسه چطور بود؟
- اتفاقی که بین تو و دوستت افتاد دقیقا چی بود؟
- اون لحظه چه احساسی داشتی؟
- چیزی که فکرتو مشغول کرده چیه؟
- عزیزم دوست داری چی بازی کنیم؟
چرا باید سوال‌های باز پاسخ بپرسیم؟
پرسیدن سوال‌های باز پاسخ باعث می‌شود فرزندتان بیشتر درباره‌ی آن موضوع صحبت کند. در مواقعی که برخی از نکات برایتان مهم یا مبهم است با پرسیدن سوال‌های باز پاسخ، می‌توانید آن نکات را روشن‌تر کنید.
چنین سوال‌هایی برای شروع گفتگوی شما و فرزندتان بسیار مناسب هستند چون باعث می‌شوند فرزندتان حس کند قرار نیست با سوال و جواب‌های کوتاه و پشت سر هم مورد بازجویی قرار بگیرد و این باعث شکل‌گیری یک ارتباط همدلانه بین شما و فرزندتان می‌شود.
سوال‌های بسته پاسخ:
سوال‌هایی هستند که پاسخ به آن‌ها محدود به “بله” ، “خیر” یا پاسخ‌های خیلی کوتاه می‌شوند. در واقع این سوال‌ها باعث می‌شوند فرد توضیح بیشتری در مورد موضوع مورد بحث ندهد.
نمونه‌هایی از سوال‌های بسته پاسخ عبارتند از:
- عصبانی هستی؟
- بریم پارک بازی کنیم؟
- امروزتولد دوستت رفتی خوش گذشت؟
چرا باید سوال‌های بسته پاسخ را کمتر بپرسیم؟
سوال‌های بسته پاسخ باعث قطع کلام می‌شوند؛ این مدل از سوال‌ها ممکن است به شما اطلاعاتی بدهند اما آن اطلاعات واضح و روشن نیستند، بنابراین تا جایی که ممکن است نباید از این مدل سوال‌ها استفاده کنید.
البته سوال‌های بسته پاسخ زمانی که میخواهید افکار فرزندتان را روی یک موضوع متمرکز کنید، کاربردی هستند. مثلا “پس گفتی اوضاع بین تو دوستت مدتی هست که خوب پیش نمی‌ره، درسته؟” اما این نوع از سوال‌ها را نباید پشت سر هم بپرسید.
در زمان مناسب سوال بپرسید:
ممکن است برای شما هم پیش آمده باشد که بعضی وقت‌ها دوست نداشته باشید درباره‌ی اتفاقی که برایتان افتاده با کسی حرف بزنید ولی چند ساعت که می‌گذرد و حالتان بهتر می‌شود خودتان در مورد آن موضوع صحبت میکنید.
در مورد بچه‌ها هم اوضاع به همین صورت است، اما بیشتر مامان و باباها به محض اینکه میبینند فرزندشان کمی در خودش فرو رفته، پشت سر هم سوال میپرسند: “چی شده که ناراحتی؟ مدرسه اتفاقی افتاده؟ دوستات اذیتت کردن؟ امتحانتو خراب کردی؟ و … .” حتی ممکن است بین این سوال‌ها فرزندشان را سرزنش هم بکنند.
اینجور مواقع بهترین کار این است که به آن‌ها زمان بدهید، فرزند شما ممکن است آن لحظه خسته باشد، حوصله‌ی حرف زدن نداشته باشد، عصبانی باشد یا حتی اتفاقی برای دوستش افتاده باشد که ترجیح یدهد آن را مثل یک راز نگه دارد. اگر در چنین شرایطی درست رفتار کنید، یعنی سوال پیچش نکنید، خود فرزندتان برای صحبت کردن با شما پیش قدم می‌شود.
وقتی فرزندتان شروع به صحبت کردن میکند، شما برای اینکه بتوانید بحث را خوب پیش ببرید لازم است که سوال‌های مناسبی بپرسید، برای اینکه سوال‌های مناسبی بپرسید باید علاوه بر نکاتی که در بالا به آن‌ها اشاره کردیم، چند نکته‌ی مهم دیگر را هم بدانید.
چند نکته‌ی مهم در رابطه با سوال پرسیدن:
- سوال‌هایی که با “چه” آغاز می‌شوند اغلب برای بیان واقعیت استفاده می‌شوند. مثلا: “چه چیزی باعث میشه دوست نداشته باشی به مدرسه بری؟”
- سوال‌های باز پاسخی که اغلب با “چطور” شروع می‌شوند فرزندتان رو تشویق میکند که دیدگاه شخصی یا ذهنی خودش را نسبت به موقعیت ارائه بدهد. مثلا: “چطور دوست داری برای تکالیفت برنامه‌ریزی کنی؟”
- سوال‌های باز پاسخی که اغلب با عبارات “ممکنه” ، “امکان داره” شروع می‌شوند باعث می‌شوند فرزندتان در مورد موقعیت توضیح بیشتری بدهد. این نوع از سوال‌ها بیشترین انعطاف را در جواب دادن، دارند و شما می‌توانیند تعامل بیشتری با فرزندتان داشته باشید. مثلا: “ممکنه بیشتر برام توضیح بدی که چی باعث شد از دست دوستت ناراحت بشی؟”
- از سوال‌هایی که با “چرا” شروع می‌شود کمتر استفاده کنید چون فرزند شما حالت دفاعی به خودش می‌گیرد. زمانی که این سوال‌ها را مطرح میکنید فرزندتان مایل است دلیل یا بهانهای برای پاسخش پیدا کند و تمرکزی روی علت واقعی که باعث این موقعیت شده است پیدا نمی‌کند. مثلا: “چرا نمی‌خوای برای کلاس موسیقیت تمرین کنی؟”
- سوال‌های جهت‌دار نپرسید. با پرسیدن این نوع از سوال‌ها فرزندتان فکر میکند میخواهید باورها و عقاید خودتان را به او تحمیل کنید. مثلا: “این لباس کوتاهه رو که دوست نداری؟”
- انعکاس باید در تمام پرسش‌ها و پاسخ های شما وجود داشته باشد. انعکاس دادن نشان می‌دهد که شما به گفته‌های فرزندتان توجه دارید و با علاقه پیگیر گفته‌هایش هستید.
- تکرار یک یا دو کلمه‌ی اصلی از جملات فرزندتان در واقع نوعی تشویق جزئی برای ادامه دادن به گفتگو محسوب می‌شود. نمونهای از تشویقهای جزئی عبارتند از”آها، خب که اینطور، درسته، البته، اوهوم، ادامه بده.”
درباره‌ی گفتگوی انعکاسی بیشتر بدانید.
جمع بندی
دراین مقاله به یکی از مهترین فوت و فنهای ارتباط یعنی درست سوال پرسیدن پرداختیم. برای اینکه سوال‌های خوبی بپرسید در ابتدا باید یک شنونده‌ی خوب باشید. سوال پرسیدن و جواب دادن یک ارتباط دو طرفه است. با پرسیدن سوال‌های درست می‌توانید پی به افکار فرزندتان ببرید و راهنمایی‌های درستی داشته باشید.
فراموش نکنید در ارتباطاتی که با فرزندتان دارید از سوال‌های که با “چرا” شروع می‌شود خودداری کنید. تمرین کنید و سوال‌هایتان را بر اساس آنچه فرزندتان گفته، بپرسید، تشویق و انعکاس هم در سوال‌هایتان داشته باشید.
وقتی به این صورت سوال‌هایتان را از فرزند یا همسرتان می‌پرسید، آن‌ها احساس نمی‌کنند که در حال بازجویی یا کنترل شدن توسط شما هستند. رعایت نکته‌های کوچک ولی خیلی مهم باعث می‌شود ارتباط بهتری را با فرزند و عزیزانتان داشته باشید.
تالیف: مریم کرمی (کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی) و زهرا حسین‌پور (کارشناس ارشد روانشناسی)
