تحسین یک بازخورد مثبت کلامی و غیر‌کلامی است که والدین نسبت به فرزندشان می‌دهند. تحسین زمانی که مطابق با اصول انجام شود، یک تکنیک بسیار اثر بخش در تغییر و اصلاح رفتار فرزندان و افزایش عزت نفس سالم در آن‌ها است. یکی از مهم‌ترینِ این اصول ” اغراق آمیز نبودن تحسین” است.
در رابطه با تحسین بیشتر بدانید.
تحسین اغراق‌آمیز یعنی چه؟
تصور کنید بچه‌ای در تیم بسکتبالِ مدرسه مسابقه دارد و پدر و مادرش قرار است برای تماشای مسابقه حضور داشته باشند. قبل از مسابقه پدر با وجود اینکه می‌داند فرزندش در پرتاب توپ در سبد ضعف دارد به او می‌گوید: “من مطمئنم تو امروز بهترین پرتاپ‌ها رو خواهی داشت. پرتاپ‌های تو همیشه فوق‌العاده بوده.”
احتمالا پدر به این خاطر این جمله را به فرزندش می‌گوید تا فرزندش در زمین عملکرد خوبی داشته باشد. اما از آنجایی که فرزندش واقعا در این زمینه ضعف دارد و نیاز به تمرین بیشتر، بنابراین جمله‌ی پدر را باور نمی‌کند زیرا تحسین اغراق آمیز است و نه تنها کمکی نمی‌کند بلکه ممکن است دردسرهایی هم ایجاد کند.
بنابراین تحسین اغراق‌آمیز یعنی، فرزندمان را بدون در نظر گرفتن توانمندی واقعی‌اش، تحسین کنیم و سعی کنیم توانمندی‌اش را از آنچه که هست بیشتر نشان دهیم. در تحسین اغراق‌آمیز عنصر مهمی به نام “واقعیت” کمرنگ است. یعنی شما واقعیتِ حالِ حاضر فرزندتان را تحسین نمی‌کنید بلکه حالت ایده‌آلی که از فرزندتان می‌خواهید را تحسین می‌کنید. از آن جایی که بین حالت واقعی فرزندتان و حالت ایده‌آلش فاصله‌ی بسیار زیادی وجود دارد، پیامدهای منفی بسیاری دارد که در ادامه به آن می‌پردازیم.
تحسین اغراق‌آمیز چه پیامدهایی دارد؟
وقتی تحسین اعتمادها را نشانه می‌گیرد.
جملات والدین و تحسین‌هایشان جزو مهم‌ترین بازخوردهایی هستند که بچه‌ها از دنیای اطرافشان می‌گیرند. بنابراین زمانی که تحسین‌های شما بر پایه‌ی صداقت نباشد اعتماد فرزندتان به مرور نسبت به شما کمرنگ می‌شود. چون فرزند شما متوجه اغراقِ موجود در تحسین شما می‌شود.
سنگ زیربنایی در هر رابطه‌ای از جمله رابطه‌ی والد و فرزندی، اعتماد است. زمانی که برای بچه‌ها نسبت به گفته‌های والدینشان اعتماد شکل نگیرد، این عدم اعتماد را به دنیای اطرافشان هم نسبت خواهند داد. به عنوان مثال زمانی که شما درباره‌ی عملکرد فرزندتان در درس ریاضی اغراق می‌کنید و فرزندتان هم متوجه این اغراق و غیرواقعی بودن تحسین شما می‌شود. در موقعیتی دیگر که معلمش در ارتباط با نقاشی فرزندتان یک تحسین واقعی به او می‌دهد هم آن را نمی‌پذیرد و اینطور برداشت می‌کند که لابد معلمم اغراق می‌کند.
نتیجه‌ی دیگرعدم اعتماد به گفته‌های والدین این است که بچه‌ها به مرور از والدینشان فاصله می‌گیرند چون وقتی والدین آن‌ها را به صورت اغراق آمیز تحسین می‌کنند، بچه‌ها نمی‌توانند خودشان باشند و یکی از مولفه‌های صمیمیت خود بودن است. برای همین صمیمیت و صداقت در رابطه‌ی والد و فرزند کم می‌شود.
درباره‌ی نبایدهای ارتباطی بیشتر بدانید.
تحسینی که سد راه پیشرفت می‌شود.
گاهی اوقات ممکن است بچه‌ها تحسین اغراق‌آمیز والدینشان را باور کنند و به اشتباه اینطور فکر کنند که مثلا در فهم مسائل ریاضی فوق‌العاده هستند و احتیاجی به تلاش و پشتکار ندارند. اتفاق مهمی که در اینجا می‌افتد این است که فرآیند تلاش و پیشرفت در فرزند شما برای برطرف کردن ضعفی که دارد متوقف می‌شود.
حالت دیگری از اغراق نیز در این مورد وجود دارد؛ تصور کنید فرزند شما واقعا توانمندی هوشی بالایی در فهم ریاضی دارد. شما به صورت افراطی و اغراق شده فرزندتان را تحسین می‌کنید. مدام او را با برچسب پسر باهوشم یا دختر باهوشم مورد تحسین قرار می‌دهید و هیچ تاکیدی روی تلاش و پشتکار ندارید.
در واقع با این کار او را در همان سطح از توانمندی هوشی که قرار دارد نگه می‌دارید. از آنجایی که موفقیت با تلاش و پشتکار به دست می‌آید، تحسین اغراق‌آمیز اجازه نمی‌دهد فرزند شما با درک مفهوم بسیار مهم تلاش و پشتکار، پیشرفت بیشتری در این زمینه داشته باشد. بنابراین تحسین اغراق آمیز و اشتباه شما مانعی برای پیشرفت او خواهد بود.
گاهی تحسین، سرخوردگی می آورد!
تصور کنید والدینی فرزندشان را برای قبولی در امتحان ورودی دانشگاه به کلاس‌های آمادگی می‌فرستند. در طول مدتی که فرزندشان مشغول آماده شدن است، والدین تحسین‌های اغراق‌آمیز بسیاری دارند. مثلا مدام به فرزندشان می‌گویند: “تو قطعا رتبه‌ی برتر خواهی شد.” این در حالی است که معلم‌های مدرسه این آگاهی را به والدین و دانش‌آموز داده‌اند که فرزندشان رشته‌ی بسیار خوبی را قبول خواهد شد اما رتبه‌ی برتر شدن کمی دور از واقعیت به نظر می‌رسد. با این وجود والدین به تحسین‌های اغراق‌آمیزشان ادامه می‌دهند.
موقع اعلام نتایج، آن نتیجه‌ای که والدین پیش‌بینی کرده بودند به دست نیامده، رشته‌ای که فرزند این خانواده قبول شده جزو رشته‌های خوب محسوب می‌شود اما از آنجایی که فرزندشان نتوانسته مطابق انتظارات و تحسین‌های والدینش عمل کند دچار سرخوردگی می‌شود. ممکن است نشانه‌هایی از افسردگی و عدم اشتیاق به جدی گرفتن رشته‌ی دانشگاهی‌اش را داشته باشد. از آن مهم‌تر حس عمیق عدم کفایت، شایستگی و توانمندی در او شکل می‌گیرد.
تحسین اغراق آمیز، اضطراب را بالا می برد.
زمانی که والدین فرزندشان را به صورت اغراق‌آمیز تحسین می‌کنند، ممکن است این برداشت در بچه‌ها به وجود بیاید که پس مامان و بابا از من همچین انتظاری دارند. بنابراین یک انتظار به دور از واقعیت تبدیل به هدفی می‌شود که برخی از بچه‌ها خودشان را ملزم می‌کنند به آن برسند. از آنجایی که این انتظار به دور از واقعیت است و در واقع فرزندتان نیاز دارد با کسب تلاش و به صورت گام به گام به آن برسد، بنابراین در او اضطراب ایجاد می‌شود.
اضطراب نیز باعث می‌شود بچه‌ها از سطح عملکرد فعلیشان ضعیف‌تر عمل کنند؛ بنابراین نه تنها نمی‌تواند انتظار شما را برآورده کند بلکه از عملکرد فعلی خودش هم ضعیف‌تر عمل می‌کند و این باعث اضطراب بیشتر و خود سرزنشی در فرزندتان می‌شود.
برای پیشرفت فرزندتان او را واقعی تحسین کنید.
مسیر رشد و پیشرفت همواره با شنیدن بازخوردهای صادقانه است که معنا پیدا می‌کند. بنابراین اگر می‌خواهید فرزندتان در کاری رشد کند؛ نقاط مثبت کارهایش را صادقانه تحسین کنید. یعنی وقتی کاری انجام می‌دهد ویژگی‌های مثبت کارش را خوب ببینید، هیجان متناسب نشان دهید، کاری که انجام داده را توصیف کنید و در آخر او را در آغوش بگیرید.
برای مثال اگر فرزندتان در حال تمرین یک قطعه موسیقی است؛ بعد از پایان تمرینش هیجانتان را نشان دهید یعنی بگوید: “عااالی بود عزیزم” بعد به نکات مثبت تمرینش اشاره کنید: “چقدر امروز نُت‌ها رو درست زدی” و در آخر او را در آغوش بگیرید.
بعد از مدتی خواهید دید که فرزندتان با شنیدن تحسین‌های بجا و واقع‌بینانه‌ی شما به هدف مورد نظرش نزدیک می‌شود اما تفاوت مهم و اساسی در این است که در این مسیر نه تنها آسیبی نمی‌بیند بلکه به خاطر موفقیت‌هایی که کسب می‌کند و تحسین‌های درستی که از شما می‌شنود احساس ارزشمندی، شایستگی و کفایت می‌کند.
جمع بندی:
در این مقاله به این موضوع پرداختیم که تحسین به عنوان یک تکنیکِ بسیار اثر بخش در تربیت فرزند وقتی با ویژگی اغراق آمیز بودن همراه شود چقدر می‌تواند مخرب باشد. در واقع اغراق همراه با تحسین به این خاطر مخرب است که خودِ ایده‌آلی از فرزندتان را ترسیم می‌کند که با خودِ واقعی او فاصله دارد. این فاصله می‌تواند باعث ایجاد سرخوردگی و اضطراب در فرزندتان شود. اغراق می‌تواند فرزندتان را نسبت به شما بی‌اعتماد کند یا حتی یک مانع محکم بر سر راه پیشرفت او باشد. بنابراین برای اینکه فرزندتان را در مسیر پیشرفت و رسیدن به اهدافش همراهی کنید او را واقع‌بینانه تحسین کنید. همیشه به خاطر داشته باشید که شما با کسب آگاهی می‌توانید مسیر فرزندپروری را برای خودتان و فرزندتان روشن و هموار کنید.
تالیف: مریم کرمی (کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی) و دکتر فرحناز کیان ارثی
