تحسین کردن در تغییر و اصلاح رفتار فرزندان و شکل دادن عزت نفس سالم در آن‌ها جایگاه مهمی دارد، اما گاهی اوقات با وجود آگاهی از اهمیت این تکنیک بعضی از والدین ویژگی‌هایی دارند که مانند یک مانع سد راه تحسین کردن آن‌ها است. آگاه شدن نسبت به این موانع کمک می‌کند تا برای رفع و اصلاح آن‌ها اقدام کنید. در این مقاله قرار است به بررسی ویژگی‌های تاثیرگذار والدین که مانع از تحسین کردن می‌شود بپردازیم.
موانع تحسین کردن:
دامنه‌ی لغات:
احتمالا افرادی را دیده باشید که وقتی لازم است تحسین کنند می‌گویند: “نمی‌دونم چی باید بگم؟” یا اینکه می‌گویند: “من بلد نیستم تحسین کنم” در واقع دامنه‌ی لغات مرتبط با تحسین در این افراد کم است و در اصطلاح، زبان تحسین کردنشان محدود است. مثلا ممکن است همیشه از واژه‌های آفرین دخترم یا باریکلا پسرم استفاده کنند. البته این‌ها کلمات مناسبی هستند، اما برای داشتن یک تحسین اثر بخش کافی نیستند چون تحسین کردن با واژه‌های تکراری بعد از مدتی خسته کننده می‌شود. بنابراین والدین آرام آرام همان تحسین‌های تکراری را هم حذف می‌کنند.
گسترش دامنه‌ی لغات می‌تواند باعث افزایش تحسین‌گری والدین شود. برای اینکار می‌توانید تحسین‌های خوب دیگران را بشنوید، اگر در متنی جمله‌ی تحسین آمیز خوبی دیدید به خاطر بسپارید و البته خلاق باشید و کلمات خود فرزندتان هم برای تحسین کردنش استفاده کنید. مثلا: “چقدر باحال بود، ایول به تو، بزن قدش و …”
والدین کمال گرا:
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که مانعِ تحسین کردن می‌شود کمال‌گرایی والدین است. چنین والدینی استانداردهای بالایی برای فرزندشان مشخص می‌کنند و تا زمانی که فرزندشان به آن استانداردها نرسد تحسینش نمی‌کنند. بچه‌ها در چنین خانواده‌هایی یا تحسینی دریافت نمی‌کنند یا بسیار محدود از والدینشان تحسین می‌شنوند. برای مثال زمانی فرزندشان را لایق تحسین کردن می‌دانند که تمام تکالیفش را دقیقا سر زمان مشخص شده تمام کرده باشد. در صورتی که باید فرزندشان را بخاطر پیشرفت‌های کوچک هم تشویق کنند مثلا اگر دیروز بیست دقیقه دیرتر از زمان مشخص شده تکالیف را تمام کرده و امروز فقط ده دقیقه دیرتر از زمان مورد نظر تکالیفش تمام شده او را بخاطر این ده دقیقه پیشرفت تحسین کنند و بگویند: “عالیه عزیزم، داری به زمان بندی مورد نظرمون نزدیک میشی و این تلاش تو برای مدیریت کردن زمان فوق‌العاده‌است.”
متعادل کردن استانداردها می‌تواند در تحسین کردن فرزندان راهگشا باشد؛ منظور از متعادل کردن استانداردها این است که والدین متعادل و متناسب با توانایی فرزندشان برای او استاندارد مشخص کنند. البته گاهی متعادل کردن این استانداردها به سادگی امکان‌پذیر نیست؛ یعنی شخص کمال‌گرا حاضر نیست به راحتی استانداردهای خودش را تغییر بدهد، در این صورت لازم است والد با یک متخصص صحبت کند.
سبک‌های ارتباطی:
سبک ارتباطی یعنی ویژگی‌هایی که افراد معمولا در ارتباط با دیگران از خود نشان می‌دهند. والدین ممکن است سبک‌های ارتباطی متفاوتی داشته باشند که بر روی تحسین کردنشان تاثیر گذار است؛ از جمله سبک ارتباطی پرخاشگرانه که معمولا با زبان انتقاد‌گر، سرزنش‌گر و خُلق مشخص می‌شوند. این والدین معمولا فرزندشان را تحسین نمی‌کنند. سبک ارتباطی بعدی سلطه‌گر است؛ افرادی با این سبک برای رسیدن به اهداف مورد نظر خودشان دیگران را تحسین می‌کنند نه بخاطر آنکه رفتار مناسبی را در فردی افزایش دهند و پیشرفت او را مد نظر قرار دهند. مثلا والدی ممکن است فرزندش را فقط وقتی قرار است به مهمانی بروند تحسین کند آن هم به این خاطر که فرزندش رفتار مناسبی داشته باشد و دیگران به سبک تربیتی او ایرادی وارد نکنند.
یکی دیگر از سبک‌های ارتباطی، سلطه پذیر است. چنین افرادی معمولا بخاطر خوب نشان دادن خود، دیگران را تحسین می‌کنند. این دسته هم پیشرفت فرد و افزایش رفتار مناسب در او را چندان مَد نظر قرار نمی‌دهند. به عنوان مثال ممکن است یک والد سلطه پذیر فرزندش را فقط برای اینکه در نظر او والد مهربان‌تری باشد، تحسین کند. سبک ارتباطی بعدی، مقتدرانه است؛ این افراد دیگران را به اندازه و متناسب تحسین می‌کنند و مهم‌ترین دلیلشان برای تحسین کردن پیشرفت آن فرد و افزایش حس ارزشمندی آن فرد نسبت به خودش است، مثل والدی که فرزندش را بخاطر تلاشی که برای درس خواندن کرده تحسین می‌کند تا او تلاشگری را در خودش افزایش دهد.
سو‌گیری انسان:
نکات منفی، معمولا برای ما انسان‌ها مثل یک زنگ خطر عمل می‌کند که هشدار می‌دهد یک جایی از کار درست پیش نمی‌رود. به همین دلیل است که ما انسان‌ها معمولا به نکات منفی بیشتر توجه می‌کنیم تا مبادا چیزی بقای ما را به خطر بیاندازد. والدین معمولا به رفتارهای منفی فرزندشان بیشتر توجه می‌کنند، مثل اینکه: “چرا فرزندم موقع انجام تکالیف حواسش پرت می‌شه؟” البته گوش به زنگ بودن نسبت به عملکرد نامناسب بچه‌ها و اقدام برای اصلاح آن واکنش صحیحی محسوب می‌شود. یکی از اقداماتی که والدین می‌توانند داشته باشند، یادگیری اصول صحیح تحسین کردن و استفاده از آن در مقابل رفتارهای بچه‌ها است.
افسردگی:
گروهی از والدین حوصله و انگیزه کافی برای تحسین فرزندشان ندارند. در واقع این والدین به دلیل تمرکز بر نکات منفی نمی‌توانند جنبه‌ی مثبتی در اطرافشان و همچنین در فرزندشان ببینند تا او را تحسین کنند. اگر هم جنبه‌ی مثبتی ببینند انرژی و هیجان لازم برای ابراز تحسین ندارند. اولین و مهم‌ترین اقدام برای رفع این مانع مراجعه به یک متخصص است برای مدیریت نشانه‌های افسردگی است.
زیاد بودن مشغله‌ها:
وجود مشغله‌‌های زیاد به دلیل اینکه فضای خالیِ ذهنِ والدین را مشغول می‌کند، یک مانع مهم در توجه کردن به رفتار فرزندان و تحسین آن محسوب می‌شود. با این وجود اگر شما در بین تمام مشغله‌هایتان زمانی را برای توجه کردن به رفتار فرزندتان و تحسین آن اختصاص دهید در واقع از مشکلاتی که ممکن است در آینده رخ بدهد پیشگیری کرده‌اید؛ مشکلاتی که برطرف کردن آن می‌تواند زمان و انرژی بیشتری را از شما بگیرد. در شروع می‌توانید روی رفتارهای محدودی تمرکز کنید، آن‌ها را یادداشت کنید و در زمان‌های مشخصی به فرزندتان بیشتر توجه کنید و او را بخاطر رفتار مناسب مشخصی که داشته تحسین کنید.
باورهای والدین:
بعضی از والدین در مورد تحسین کردن باورهایی دارند مثل اینکه تحسین و توجه به فرزندم او را لوس می‌کند یا اینکه اگر تحسینش کنم برای انجام هر کاری به تحسین من وابسته می‌شه. این باورها موانع مهمی را بر سر راه تحسین کردن ایجاد می‌کنند. بسیار مفید است که بنشینید و با خودتان گفتگو کنید که آیا واقعا تحسین کردن به شیوه‌ی اصولی آن باعث لوس شدن می‌شود؟ البته لازم است بدانید که بعضی از این باورها برای اینکه تغییر کنند نیاز به ارائه دلیل و منطق ازطرف یک متخصص دارند، بنابراین در مواردی که از گفتگوی با خودتان به نتیجه‌ی مطلوب نرسیدید، گفتگو با یک متخصص می‌تواند مفید باشد.
جمع بندی:
در این مقاله به این موضوع پرداختیم که بعضی از والدین با وجود آگاهی از اهمیت تحسین به دلیل برخی از ویژگی‌هایشان در تحسین کردن با مشکل و موانعی روبرو می‌شوند. برخی از این موانع با آگاهی پیدا کردن از آن‌ها و تمرین کردن مداوم رفع خواهند شد مثل دامنه‌ی لغات محدود؛ در صورتی که عبور از برخی موانع دیگر نیاز به اقدامات جدی‌تری دارد، مثل وجود نشانه‌های افسردگی یا وجود باورهای اشتباه در مورد تحسین کردن.
بخاطر داشته باشید که یک تحسین صحیح و اصولی می‌تواند تاثیر مهمی در مدیریت رفتارها و عملکرد فرزندتان داشته باشد و باعث افزایش عزت نفس او شود. اصول تربیت فرزندان شما را مجهز به یک جعبه ابزار فرزندپروری می‌کند که تحسین کردن یکی از این ابزارها محسوب می‌شود؛ ابزارهایی که شما را برای داشتن واکنش صحیح در مقابل انواع رفتارهای فرزندتان مجهز می‌کنند و این امر می‌تواند مسیر پر پیچ و خم فرزندپروری را برای شما روشن‌تر و هموارتر کند.
تالیف: مریم کرمی (کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی) و دکتر فرحناز کیان ارثی
